«ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΒΟΛΟΥ ΚΑΙ ΑΓΙΑΣ»

Από τη στήλη «Αγιώτικη Βιβλιοθήκη» δεν θα μπορούσε να λείπει το βιβλίο του Γιάνη Κ. Κορδάτου «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΒΟΛΟΥ ΚΑΙ ΑΓΙΑΣ».

Το εν λόγω βιβλίο, σελίδων 1044, εκδόθηκε το 1960, στην Αθήνα, από τον εκδοτικό οίκο «20ος ΑΙΩΝΑΣ», έναν μόλις χρόνο πριν τον θάνατο του συγγραφέα.

Ο Κορδάτος αναφέρεται, όσον αφορά την περιοχή Αγιάς, στα αρχαία χρόνια (Δώτιον Πεδίον), συνεχίζει με την εποχή του Βυζαντίου καταγράφοντας τις πόλεις της Όσσας, περνάει στην εποχή της τουρκοκρατίας κάνοντας εκτενή περιγραφή της γεωργοοικονομικής κατάστασης και της εκπαίδευσης ανά περίοδο, μιλάει για τη μάχη της Αγιάς στην επανάσταση κατά των Τούρκων, για τη δεύτερη μάχη της Αγιάς το 1878, για τη γενικότερη κατάσταση που βρίσκεται η Αγιά το 1881 όταν και απελευθερώνεται, αλλά και για τους πολιτικούς της περιοχής από το σημείο αυτό ως το 1920.

Ποιος ήταν όμως ο συγγραφέας αυτός που ασχολήθηκε τόσο με την περιοχή της Αγιάς;

Ο Γιάνης Κορδάτος ήταν κοινωνιολόγος, ιστορικός, πολιτικός και νομικός, οπαδός του μαρξισμού. Παρότι αυτοδίδακτος ιστορικός, υπήρξε πολυγραφότατος μελετητής της ελληνικής ιστορίας από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή.

Μαθητικά και φοιτητικά χρόνια

Γεννήθηκε στη Ζαγορά το 1891, όπου και τελείωσε το Ελληνικό Σχολείο (ημιγυμνάσιο) το 1907. Στη συνέχεια, ο πατέρας του, που ήταν κτηματίας και έμπορος, τον έστειλε μαθητή στο Ελληνογερμανικό Λύκειο του Γι­αννίκη, στη Σμύρνη. Εκεί είχε καθηγητή τον Δημήτρη Γληνό, ο οποίος τον τράβηξε προς τον Δημοτικισμό. Την επόμενη σχολική χρονιά βρέ­θηκε στην Κωνσταντινούπολη, στο Ελληνογαλλικό Λύκειο Χατζηχρή­στου, από όπου όμως διέκοψε, λόγω αρρώστιας. Επέστρεψε στον Βόλο, όπου παρέμεινε και τη σχολική χρονιά 1909 – 10, για να τον ξαναστείλει κατόπιν ο πατέρας του στην Κωνσταντινούπολη. Το 1911 μετέβη στην Αθήνα και γράφτηκε φοιτητής στο Πανεπιστήμιο, στη Νομική Σχολή. Προσχώρησε «από τους πρώτους», καθώς έλεγε ο ίδιος, στη Φοιτητική Συντροφιά και λίγο αργότερα έγινε μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου.

Πολιτική δράση

Ο Κορδάτος στα φοιτητικά του χρόνια ήρθε σε επαφή με τον σοσιαλισμό και το εργατικό κίνημα του Βόλου. Στην Αθήνα φαίνεται ότι συμπορεύθηκε με τον κύκλο του Νίκου Γιαννιού, ηγέτη του Σοσιαλι­στικού Κέντρου και δημοτικιστή. Τον Νοέμβριο του 1918 δεν έλαβε μέ­ρος στο ιδρυτικό συνέδριο του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλά­δος (ΣΕΚΕ) – προκατόχου του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλά­δας (ΚΚΕ) – γιατί απουσίαζε από την Αθήνα, στο οποίο όμως προσχώ­ρησε τον Μάιο του 1919.

Στην ηγεσία του ΣΕΚΕ

Τον Απρίλιο του 1920 εκλέχτηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και τον επόμενο μήνα ορίστηκε αντιπρόσωπος του Κόμματος στην εφημε­ρίδα Ριζοσπάστης, της οποίας ιδιοκτήτης και διευθυντής ήταν ο Γιάννης Πετσόπουλος. Εκλέχτηκε γραμματέας της Κ.Ε. του κόμματος τον Μάιο του 1921 και παρέμεινε στη θέση μέχρι τον Νοέμβριο του 1922, οπότε τον διαδέχτηκε ο Νίκος Σαργολόγος.

Τον Φεβρουάριο του 1924 ορίστηκε με τους Θωμά Αποστο­λίδη και Σεραφείμ Μάξιμο στη λεγόμενη τριμελή Κ.Ε., η οποία εκτε­λούσε χρέη επικεφαλής στο κόμμα μέχρι τη διεξαγωγή του 3ου Έκτα­κτου Συνεδρίου τον Νοέμβριο – Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς. Τον Νοέμ­βριο του 1922 ανέλαβε τη διεύθυνση του Ριζοσπάστη, ο οποίος στο με­ταξύ είχε γίνει κομματικό όργανο.

Το 1922 συνελήφθη δυο φορές, μαζί με άλλα ηγετικά στελέχη του κόμ­ματος (Γ. Γεωργιάδης, Γρ. Παπανικολάου, Αρ.Σίδερης) και της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδας (ΓΣΕΕ). Αρχικά στις 5 Ιουλίου, εξαι­τίας της αντιπολεμικής αρθρογραφίας του Ριζοσπάστη, και εκ νέου τον Σεπτέμβριο κατόπιν της κατάρρευσης του Μικρασιατικού μετώπου και την εκδήλωση του αντιμοναρχικού κινήματος της 11ης Σεπτεμβρίου από τους Πλαστήρα – Γονατά – Φωκά. Η φιλοβασιλική κυβέρνηση Τριανταφυλλά­κου και συγκεκριμένα ο Ιωάννης Μεταξάς, ο οποίος με­τέβη στη φυλακή για να συνομιλήσει με τον Κορδάτο, επιχείρησε μάταια να διαπραγματευτεί μαζί τους τη στήριξή της από το ΣΕΚΕ και την εκ μέρους τους καταδίκη των βενιζελικών κινηματιών, απειλώντας τους ακόμη και με εκτέλεση. Τελικά, η απόφαση εκτέλεσης ματαιώθηκε και οι τελευταίοι απελευθέρωσαν τους φυλακισμένους στις 5 Οκτωβρίου.

Απομάκρυνση από το ΣΕΚΕ – ΚΚΕ

Περί τα τέλη του 1924 ή αρχές 1925 αποχώρησε από το μόλις μετονομα­σμένο ΚΚΕ καθώς διαφώνησε με τις επίσημες – έπειτα την πλήρη ευθυ­γράμμιση αυτού με τις αποφάσεις της Κομμουνιστικής Διεθνούς – θέσεις στο Μακεδονικό ζήτημα, για να διαγραφεί οριστικά το 1927. Για ένα διά­στημα παρέμεινε στο πλάι του κόμματος, μετά όμως την ανάληψη της θέσης του γενικού γραμματέα από το Νίκο Ζαχαριάδη δέχτηκε σφοδρά πυρά. Το στέλεχος της νέας ηγεσίας Γιάννης Ζεύγος (Ζέβγος) εξαπέλυσε το 1933 σειρά επιθέσεων με εναντίον του χαρακτηρισμούς, όπως, μεταξύ άλλων, «ιστορικός της μπουρζουαζίας» και «οικονομολόγος στις πρώτες γραμμές της αντεπανάστασης». Ο Κορδάτος αντέδρασε έντονα με σειρά άλλων άρθρων τα οποία, όπως ο ίδιος έγραψε λίγο πριν τον θάνατό του, επέκριναν «τη νέα ηγεσία του Κόμματος που ερμήνευε χοντροκομμένα και σχηματικά το λενινισμό», ενώ υποστήριζε «πως οι ηγέτες του ΚΚΕ πήραν τον στραβό δρόμο».

Στα τέλη Δεκεμβρίου 1940 συνελήφθη από τη μεταξική κυβέρνηση επειδή σε δημοσιεύματα είχε χαρακτηρίσει τον ελληνοϊταλικό πόλεμο ως αντιφασιστικό. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής έλαβε μέρος στην Αντίσταση από τις τάξεις του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώ­που (ΕΑΜ). Μεταπολεμικά διετέλεσε μέλος του Γενικού Συμβουλίου της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ). Παρότι οι διαφορές του με το ΚΚΕ είχαν αμβλυνθεί με αφετηρία την κατοχική περίοδο, οι μεταξύ τους σχέσεις ποτέ δεν αποκαταστάθηκαν πλήρως.

Συγγραφική δραστηριότητα

Από τα νεανικά του χρόνια αρθρογραφούσε σε διάφορα έντυπα. Αρχικά σε φύλλα του Βόλου και αργότερα σε δημοτικιστικά περιοδικά, όπως «Ο Νουμάς» και τα «Γράμματα της Αλεξάνδρειας». Την περίοδο έως το 1925 δημοσίευσε πάρα πολλά άρθρα στα κομματικά έντυπα του ΣΕΚΕ/ΚΚΕ. Πολλά από τα κείμενα της περιόδου που ήταν ενταγμένος στο κόμμα ήταν μελέτες γύρω από το αγροτικό ζήτημα, καθόσον είχε αναδειχτεί στον «υπ’ αριθμ[όν] 1 αγροτιστή μέσα στο Σοσιαλεργατικό Κόμμα». Επηρεασμένος από καιρό από το βιβλίο του Γεωργίου Σκλη­ρού «Το κοινωνικόν μας ζήτημα» (1907) και έχοντας ήδη στραφεί στη μελέτη της νεοελληνικής ιστορίας, ο Κορδάτος κυκλοφόρησε το 1924 το βιβλίο «Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821». Ήταν ένα από τα πρώτα δείγματα του ιστορικού υλισμού και της μαρξιστι­κής ιστοριογραφίας στην Ελλάδα, προκαλώντας ποικίλες και έντονες αντιδράσεις.

Μετά την αποχώρησή του από την ενεργό πολιτική, επιδόθηκε σχεδόν αποκλειστικά στην ιστορική και κοινωνιολογική έρευνα, εκδίδοντας πλήθος από αυτοτελείς μελέτες και δημοσιεύοντας πολλά άρθρα, σχόλια και βιβλιοκρισίες.

Ως αρθρογράφος, την περίοδο του Μεσοπολέμου, συ­νεργάστηκε κυρίως με αριστερά λογοτεχνικά και πολιτιστικά περιοδικά, όπως η «Αναγέννηση» του Γληνού, ο «Αλεξανδρινός Ερμής», η «Νέα Επιθεώρηση» του Αιμιλίου Χουρμούζιου και οι «Πρωτοπόροι» (αργότερα «Νέοι Πρωτοπόροι») του Πέτρου Πικρού, ενώ κείμενά του εμφανίζονταν τακτικά στη «Νέα Εστία» και στο «Αρχείον Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών» του καθη­γητή Δημητρίου Καλιτσουνάκη. Μετά τον πόλεμο αρθρογράφησε σε εφη­μερίδες της αριστεράς και του κέντρου. Παράλληλα, υπήρξε συνερ­γάτης πολλών εγκυκλοπαιδειών, όπως λ.χ. του «Πυρσού».

Στη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά η συγγραφική παρουσία του είχε μειωθεί. Την περίοδο εκείνη τα πνευματικά ενδιαφέροντά του στρά­φηκαν αφενός στις νομικές έρευνες και, αφετέρου, στη μελέτη της αρ­χαίας ελληνικής γραμματείας, επιλογές που έγιναν λαμβάνοντας υπόψη το αυστηρό κλίμα λογοκρισίας της εποχής. Σε αυτό το πλαίσιο, το 1937 – 38 ο Κορδάτος δημοσίευσε νομικά δοκίμια σε καθιερωμένα περιοδικά του χώρου, κατόπιν εξέδωσε το μοναδικό νομικό, επιστημονικό βιβλίο του και το 1939 ανέλαβε διευθυντής της σειράς «Βιβλιοθήκη Αρχαίων Ελλήνων Πεζογράφων και Ποιητών», που κυκλοφόρησε από τον εκδο­τικό οίκο Ιω. & Π. Ζαχαρόπουλου.

Αφιέρωσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην υλοποίηση του «μεγα­λόπνευστου», όπως χαρακτηρίστηκε, σχεδίου του να ολοκληρώσει μια σύνθεση της ιστορίας του ελλαδικού χώρου από τα προϊστορικά χρόνια έως το 1924.

Θάνατος

Απεβίωσε ξαφνικά, από καρδιακή προσβολή, στις 30 Απριλίου του 1961 και ενώ βρισκόταν στο γραφείο του. Ετοίμαζε ένα άρθρο γύρω από τον εορτασμό της εργατικής πρωτομαγιάς, προκειμένου να δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Αυγή». Η κηδεία του έγινε στο νεκροταφείο της Καλλιθέας και την παρακολούθησε πλήθος κόσμου, ενώ παραβρέ­θηκε επίσης αντιπροσωπεία της ΕΔΑ. Τη στιγμή του θανάτου του είχε έτοιμα για δημοσίευση τρία βιβλία: την ιστορία της νεοελληνικής λογο­τεχνίας, μια ιστορία για το αγροτικό κίνημα και τη μελέτη Ιησούς Χρι­στός και Χριστιανισμός.

Ομάδα διανοουμένων φίλων του συνέστησε μετά θάνατον τον σύλλογο «Οι Φίλοι του Γιάνη Κορδάτου» και το συνδεδεμένο με αυτόν «Ιστο­ρικό – Φιλολογικό Ινστιτούτο Γιάνης Κορδάτος». Το τελευταίο είχε πρόε­δρο τον καθηγητή Γιάννη Ιμβριώτη και σκοπό την προβολή του έργου του εκλιπόντος. Με την επιβολή της δικτατορίας του 1967 οι φορείς αυ­τοί διέκοψαν οριστικά τη λειτουργία τους.

Σήμερα, στην γενέτειρά του, Ζαγορά Πηλίου, λειτουργεί πολιτιστικός σύλλογος που φέρει το όνομά του, ενώ το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας τον τίμησε δίνοντας το όνομά του σε κεντρικό αμφιθέατρο του κτηρίου Πα­παστράτου στον Βόλο. Επιπλέον, στον Δήμο Καλλιθέας υπάρχει και δρα το Πολιτιστικό Κέντρο «Γιάννης Κορδάτος».

Αυτοτελείς εκδόσεις

·         «Η κατήχησις των χωρικών» (Αλεξάνδρεια 1921, ως Π. Χαλκός. β’ έκδ. Αθήνα 1924)

·         «Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821» (1924. δ΄ έκδ., αναθεωρ. και συμπληρωμένη 1946)

·         «Νεοελληνική πολιτική ιστορία» (1925)

·         «Αρχαίες θρησκείες και Χριστιανισμός» (1927)

·         «Δημοτικισμός και λογιωτατισμός» (1927, βελτιωμένη επανέκδοση ως ιστορία του γλωσσικού μας ζητήματος, 1943)

·         «Η Κομμούνα της Θεσσαλονίκης, 1342–1349» (1928)

·         «Εισαγωγή εις την ιστορίαν της ελληνικής κεφαλαιοκρατίας» (1930)

·         «Η επανάσταση της Θεσσαλομαγνησίας το 1821» (1930)

·         «Τα τελευταία χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας» (1931)

·         «Ο Ρήγας Φεραίος και η εποχή του» (1931 αναθεωρ. επανέκ­δοση ως «Ο Ρήγας Φεραίος και η Βαλκανική Ομοσπονδία», 1945)

·         «Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος» (2 τόμ., 1932 αναθεωρ. και συμπληρ. έκδοση 1956)

·         «Εισαγωγή εις την νομικήν επιστήμην» (1939)

·         «Νέα προλεγόμενα εις τον Όμηρον» (1940 αναθεωρ. και συμπληρ. έκ­δοση 1956)

·         «Τα αρχαία ελληνικά γράμματα και η αξία τους» (1940)

·         «Η Σαπφώ και οι κοινωνικοί αγώνες στη Λέσβο» (1945)

·         «Τα σημερινά προβλήματα του ελληνικού λαού» (1945)

·         «Οι επεμβάσεις των Άγγλων στην Ελλάδα» (1946)

·         «Η αγροτική εξέγερση του Κιλελέρ» (1946)

·         «Ιστορία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας» (1946)

·         «Η Παλαιά Διαθήκη στο φως της κριτικής» (1947)

·         «Ακμή και παρακμή του Βυζαντίου» (1953)

·         «Η αρχαία τραγωδία και κωμωδία» (1954)

·         «Τα Αμπελάκια και ο μύθος για τον συνεταιρισμό τους» (1955)

·         «Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος» (3 τόμ., 1955 – 1956)

·         «Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδος» (5 τόμ., 1957 – 1959)

·         «Ιστορία των Ελληνιστικών Χρόνων» (1959)

·         «Η Ρωμαιοκρατία στη Ελλάδα, 146 π.Χ. – 300 μ.Χ.» (1959)

·         «Μεγάλη ιστορία της Ελλάδας» (13 Τόμοι), 1956 – 1959.

·         «Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας» (2 τόμ., 1959 – 1960)

·         «Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς από τα αρχαία χρόνια ως τα σήμερα» (1960)

·         «Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας από το 1453 ως το 1961» (2 τόμ., 1962)

·         «Σελίδες από την ιστορία του αγροτικού κινήματος στην Ελ­λάδα» (1964 επανέκδοση 1973).

·         «Προοδευτικές μορφές στην Ελλάδα» (1966)

·         «Ιησούς Χριστός και Χριστιανισμός», (2 τόμ., 1975)

·         «Προϊστορία και ιστορία του αρχαίου αθλητισμού» (περ.1980).

·         «Αρθρογραφίες στην Κομμουνιστική Επιθεώρηση, 1921 – 1924» (2009).

·         «Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς» (2010).

Σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, τις τελευταίες δεκαετίες έχουν εκδοθεί του­λάχιστον 28 έργα του από μία ή περισσότερες φορές.

Μεταφράσεις

·         «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» (Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμμα­τος) των Μαρξ – Ένγκελς

Εκδόθηκε το 1927 σε μετάφραση, εισαγωγή, ιστορικά σχόλια κ.λ.π. Γιάννη Κ. Κορδάτου. Αργότερα, μετέφρασε τα έργα της αρχαίας ελληνι­κής γραμματείας:

·         Ευθύφρων του Πλάτωνα

·         Κορινθιακά του Παυσανία

·         Κριτίας του Πλάτωνα

·         Λόγοι (τμήμα) του Αισχίνη

·         Μεσσηνιακά του Παυσανία

·         Περί του στεφάνου του Δημοσθένη.

Εκ της Συντακτικής Ομάδας του “Χώρα Αγιά”