Το καθεστώς στα νησιά του Αιγαίου
Κείμενο Ρένιας Παντρά, Πτυχιούχου Διεθνών Σχέσεων και Οργανισμών
Το εδαφικό ζήτημα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αποτελούσε ανέκαθεν σημείο σύγκρουσης για τις δύο χώρες, για αυτό και κατά καιρούς ήταν βασικό θέμα συζήτησης σε διάφορες Συνδιασκέψεις. Για τα Δωδεκάνησα καθοριστική ήταν η Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων που υπογράφηκε στις 10 Φεβρουαρίου 1947. Παρά ταύτα, 77 χρόνια μετά συνεχίζονται οι διεκδικήσεις και οι παραβιάσεις στην περιοχή από μέρους της Τουρκίας. Ως προς τα επιχειρήματα της κάθε πλευράς για τα νησιά, πρέπει να επισημάνουμε ότι η Ελλάδα βασίζονταν κυρίως στη σύνδεσή της με τον πληθυσμό και την ιστορία των νησιών, ενώ η Τουρκία στα ζητήματα ασφάλειας σε σχέση με τα νησιά.
Επομένως, μετά τη λήξη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, η Τουρκία, στην Συνδιάσκεψη της Λωζάνης (1923) έριξε στο τραπέζι το ζήτημα του καθεστώτος στη Δυτική Θράκη και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Τα Δωδεκάνησα τότε ήταν υπό ιταλική κατοχή. Νωρίτερα, το 1914 οι Μεγάλες Δυνάμεις ζήτησαν από την Ελλάδα να παραδώσει στην Οθωμανική Αυτοκρατορία την Ίμβρο, την Τένεδο και το Καστελόριζο, κρατώντας στην κυριαρχία της τα νησιά του Αιγαίου που ήδη κατείχε. Η Τουρκία, οδηγούμενη από τη Γερμανία, αρνήθηκε αυτή την πρόταση, και το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου πάγωσε την κατάσταση. Επιπλέον, το θέμα των συνόρων είχε τεθεί και στην ατυχήσασα Συνθήκη των Σεβρών (1920) που όριζε ότι, όλα τα νησιά του Αιγαίου, περιλαμβανομένης της Ίμβρου και της Τενέδου, θα περνούσαν στην Ελληνική κυριαρχία, ενώ τα Δωδεκάνησα και το Καστελόριζο θα εκχωρούνταν στην Ιταλία. Δόθηκε, λοιπόν, το έναυσμα στον Βενιζέλο και τον Ιταλό Τιτόνι να υπογράψουν μυστική συμφωνία, κατά την οποία τα Δωδεκάνησα, πλην της Ρόδου, θα παρέμεναν για τουλάχιστον πέντε χρόνια υπό ιταλική κυριαρχία.
Επιπροσθέτως, μετά το τέλος του πολέμου, στην Συνδιάσκεψη της Λωζάνης, το θέμα των νησιών έφερε ξανά αντιμέτωπες τις δύο χώρες. Τελικώς η Ίμβρος και η Τένεδος δόθηκαν στην Τουρκία, παρά το γεγονός ότι ήταν από τις ηττημένες χώρες. Αξίζει να αναφερθώ στο άρθρο 15, όπου η Τουρκία παραιτήθηκε υπέρ της Ιταλίας από κάθε δικαίωμα στα νησιά τα οποία ήταν υπό το καθεστώς της τελευταίας, καθώς και στο άρθρο 16 κατά το οποίο η Τουρκία παραιτείται από κάθε δικαίωμα σε σχέση με τα εδάφη και τα νησιά πέραν των ορίων της. Νησιά τα οποία σήμερα διεκδικεί! Τέλος, η Λέσβος, η Σάμος, η Χίος και η Ικαρία, πέρασαν σε Ελληνική κυριαρχία, υπό τον όρο της μερικής αποστρατικοποίησής τους, ενώ τα Δωδεκάνησα τέθηκαν υπό τον έλεγχο των Μεγάλων Δυνάμεων.
Έπειτα, ακολούθησε η περίοδος του μεσοπολέμου. Μια περίοδος παράλληλης απομόνωσης των δύο χωρών, προφανώς, γιατί ήταν απασχολημένες με τα εσωτερικά τους προβλήματα. Και η Ελλάδα αναλώνονταν στην αναζήτηση συμμάχων, που θα εξασφάλιζαν την εδαφική της ακεραιότητα. Φυσικά οι σχέσεις των δύο χωρών δοκιμάζονταν κυρίως στη εφαρμογή των όρων της Συνθήκης της Λωζάνης, με θετικό αποτέλεσμα να περιοριστεί η αντιπαράθεση για τα νησιά. Η περίοδος χάριτος δεν άργησε να τελειώσει καθώς, το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έφερε σύννεφα στα νησιά του Αιγαίου. Η Ελληνική Κυβέρνηση πληροφορήθηκε για παρασκηνιακές ενέργειες μεταξύ Τουρκίας και Βρετανίας, με σκοπό την κατάληψη των ανατολικών νησιών. Ο βρετανός πρεσβευτής στην Άγκυρα, χωρίς να υπολογίσει την ελληνική άποψη συνεννοήθηκε με τον Τούρκο υπουργό εξωτερικών Σαράτσογλου για την περίπτωση κατάληψης των νησιών. Η Ελλάδα αντέδρασε έντονα, υποστηρίζονται ότι, τα νησιά έπρεπε να έχουν την ίδια τύχη με την υπόλοιπη Ελλάδα, διαφορετικώς, μετά την έκβαση του πολέμου θα δημιουργούνταν προστριβές με την Τουρκία. Έτσι μέχρι και το τέλος του πολέμου εκφράζονταν από τη μεριά της Τουρκίας η επιθυμία να αποκτήσει κάποια Ελληνικά νησιά.
Καθοριστικό ρόλο για τα Δωδεκάνησα αποτέλεσε η Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων. Μετά τον πόλεμο, τα Δωδεκάνησα ήταν ένα μεγάλο αγκάθι μεταξύ της Ελλάδος και της Τουρκίας. Το ‘43 κατελήφθησαν από τους Γερμανούς, ενώ το Μάιο του ‘45 πέρασαν υπό βρετανική εντολή. Η Ιταλία λοιπόν, ως ηττημένη, υποχρεώθηκε να συμπράξει με τους νικητές, υπογράφοντας τη Συνθήκη, ικανοποιώντας έτσι το Ελληνικό αίτημα για τα Δωδεκάνησα. Το άρθρο 14 της συνθήκης καθορίζει ότι η Ιταλία παραχωρεί στην Ελλάδα την πλήρη κυριαρχία των Δωδεκανήσων καθώς, και τις παρακείμενες νησίδες. Σαφώς στο παρόν άρθρο αναφέρεται και το Καστελόριζο. Επιπλέον με την προσάρτηση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, ορίστηκε ρητά και η αποστρατικοποίησή τους, ώστε στην περιοχή να κυριαρχεί το αίσθημα της ασφάλειας.
Για τα γεωπολιτικά δεδομένα της περιοχής, αυτός ο όρος ήταν περιττός, καθώς αντικρούεται με το φυσικό δικαίωμα της νόμιμης άμυνας, όπως ορίζει ο χάρτης του ΟΗΕ, και σαφώς με γείτονα την Τουρκία, δεν άργησε να γίνει χρήση αυτού του δικαιώματος. Από την πλευρά της όμως η Τουρκία, συχνά επικαλείται την συνθήκη ως προς τον όρο της αποστρατικοποίησης των νησιών, παραβλέποντας το γεγονός, ότι δεν αποτελούσε συμβαλλόμενο μέρος της, επομένως δεν την αφορούν οι όροι της. Η ίδια θεωρεί ότι ο όρος της αποστρατικοποίησης τέθηκε με σκοπό να την προστατέψει, και ενώ παραβλέπει όλα τα παραπάνω, εμείς πώς να παραβλέψουμε το γεγονός της καθημερινής παραβίασης των εναέριων και των θαλάσσιων συνόρων των ελληνικών νησιών;
