Προποντίδα: Η γέφυρα του κόσμου και της ιστορίας
Κείμενο της Ρένιας Παντρά*
Μπαίνοντας κανείς στα στενά του Ελλησπόντου και πλέοντας τη θαλάσσια διαδρομή Δαρδανελλίων, Προποντίδας, στενών του Βοσπόρου, ώσπου να βγει στον Εύξεινο Πόντο, πέρα απ’ το ότι έχει την αίσθηση πως γεφυρώνει την Ασία με την Ευρώπη, δένοντας έτσι την Ανατολή με τη Δύση, παράλληλα και ταυτόχρονα νιώθει πως γεφυρώνει τον μύθο με την πραγματικότητα που μπερδεύονται αξεδιάλυτα ανάμεσα στο τι προσλαμβάνουν ανά πάσα στιγμή οι αισθήσεις του με τις γνωστικές παραστάσεις που έχει στοιβαγμένες μέσα του, δομημένες από το ιστορικό μας γίγνεσθαι.
Το ότι η συγκεκριμένη περιοχή για τον κάθε επισκέπτη λειτουργεί θαυματουργά στις αισθήσεις του δεν επιδέχεται καμία αμφισβήτηση. Και ασφαλώς κορωνίδα του φυσικού κάλλους, της επιστημονικής και πνευματικής άνθησης, της πολιτισμικής ανάπτυξης, της οικονομικής δημιουργίας, της πολιτικής συγκρότησης και της εθνικής συνείδησης αποτελεί η Πόλις των Πόλεων, η Βασιλεύουσα, η Κωνσταντινούπολη ή Istanbul, όπως αναγράφεται πλέον με την Τουρκική ιδιότητά της…
Είτε μέσα στη σφαίρα του μύθου ψάχνει κανείς, είτε τις σελίδες της ιστορίας ξεφυλλίζει, με τα ίδια πράγματα συνθέτει το γνωστικό του αντικείμενο. Και τα ονόματα των προσώπων, των αντικειμένων και των τόπων, ενώ στον μύθο λειτουργούν συμβολικά, δεν κάνουν άλλο απ’ το να προετοιμάζουν την ιστορία για την έκθεση της γυμνής πραγματικότητας σε μία περιοχή που βγαίνει με την επίσκεψη πολύ ανώτερη από τη φήμη της. Η Έλλη, ο Δάρδανος, ο Ιάσων, η Αργώ, οι Αργοναύτες, οι συμπληγάδες πέτρες, η Αία, η Μήδεια. Πολλή προσοχή όμως χρειάζεται να δοθεί στο “χρυσόμαλλον δέρας” κατά πρώτο και έπειτα στον δράκο! Κι ύστερα στο τι άφησαν πίσω τους κάποιοι Αργοναύτες!
Κι ύστερα ήρθαν οι Αχαιοί. Στην ίδια περιοχή σχεδόν σταμάτησαν και απλώθηκαν. Για “χρυσόμαλλα δέρατα” σκοτώνονταν επί 10 συνεχή χρόνια στην Τρωάδα. Λίγο πιο μπροστά τους απλώνονταν οι χρυσοφόροι Μοίδες, με το βλέμμα τους στραμμένο στην Προποντίδα, στον Εύξεινο, στην Ευρώπη. Απορίας άξιο πώς οι άνθρωποι εκείνοι γνώριζαν τις συγκεκριμένες τοποθεσίες, τη στρατηγική τους σημασία και το ότι οι περιοχές αυτές στο μέλλον θ’ αποτελούσαν σημείο αναφοράς και διεκδικήσεων όλων των ισχυρών της γης. Δηλαδή αυτά που συμβολικά καταγράφηκαν στη μυθολογία ως αποκυήματα φαντασίας, θα έρθει σε λίγο η ιστορία και θα αποδείξει ότι η πραγματικότητα ξεπερνάει ακόμα και την πλέον τολμηρή φαντασία.
Και επειδή ακριβώς το φιλοπερίεργο του Έλληνα είναι βαθιά ριζωμένο μέσα στον μύθο, απομένει να θαυμάσουμε για πολλοστή φορά το πώς οι άνθρωποι εκείνοι, ήδη απ’ το 3.000π.Χ. περίπου κατάφεραν και απλώθηκαν όχι μόνο σε περιοχές της Βαλκανικής Χερσονήσου, αλλά και σε κάθε σημείο της Μεσογείου. Και το βασικότερο είναι πώς γνώριζαν τα διάφορα τοπωνύμια ή πώς γνώριζαν ότι ο Όλυμπος είναι το δεύτερο υψηλότερο βουνό των Βαλκανίων και το Αραράτ είναι το υψηλότερο βουνό στην ευρύτερη Μικρασιατική περιοχή. Και τόσα άλλα ακόμα. Αλλά δεν πρέπει να μας διαφεύγει και το γεγονός ότι οι αρχαίοι ταξίδευαν κατ’ εμπορίαν και θεωρίαν κι έτσι εξαπλώθηκαν απ’ την Κριμαία, ως την Αίγυπτο, το Γιβραλτάρ, την Ιταλία και τη Σικελία. Και όπου πήγαν άφησαν παντού τα δημιουργικά τους ίχνη. Ελληνικά στίγματα συναντάς σ’ ολόκληρη τη Μεσόγειο, κυρίως όμως απ’ τον Ελλήσποντο ως την Οδησσό. (Σ’ άλλο άρθρο θα αναφερθούμε στους αρχαίους γεωγράφους και χαρτογράφους.)
Αλλά ας αφήσουμε τον μύθο και ας έρθουμε στην ιστορική πραγματικότητα. Η εν λόγω περιοχή ήδη απ’ τον 7ο π.Χ. αιώνα ως τις μέρες μας αποτελεί πόλο έλξης, διεκδικήσεων, σημείο εκστρατειών ή και θέατρο αιματηρών συγκρούσεων καθώς και διπλωματικών διαβουλεύσεων.
Το 658π.Χ., κατά τον εκτεταμένο Ελληνικό αποικισμό έφτασαν οι Μεγαρείς και ίδρυσαν την αποικία Βυζάντιον, ακριβώς εκεί που αργότερα ο Μ. Κωνσταντίνος θα ιδρύσει την Πόλη των Πόλεων και θα την καταστήσει πρωτεύουσα του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους. Χάνει κανείς την σκέψη του όταν προσπαθεί να εξηγήσει με ποια κριτήρια ο Μ. Κωνσταντίνος έκτισε την πόλη αυτή στο σημείο, όπου την έκτισε, ποιες ήταν οι προοπτικές του αλλά και ποιες οι υποθήκες του για το μέλλον.
Αρχίζει πλέον το “χρυσόμαλλον δέρας” να λαμβάνει ιστορική μορφή και η πραγματικότητα δικαιώνει ήδη τον συμβολισμό του μύθου. Αλλά και πριν τον Κωνσταντίνο δεν θα πρέπει να παραλείψουμε το γεγονός ότι οι Πέρσες επιχείρησαν την κατάκτηση του τόπου και το πέρασμα τους στην Ευρώπη, δίνοντας έτσι το δικαίωμα στους Έλληνες να υπερασπιστούν τους τόπους και τις κτήσεις τους.
Ακολούθησε η αντίστροφη πορεία με τον Μεγαλέξανδρο και τους Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων, καθώς έδωσαν το μήνυμα πως όχι απλά έχουν περιφρουρήσει τις κτήσεις τους, αλλά και πως είναι σε θέση να κατακτήσουν ολόκληρη την Ανατολή. Ώσπου έλειψε ο φυσικός ηγέτης της εκστρατείας.
Κράτησαν όμως οι Βυζαντινοί, ως συνέχεια Ελληνορωμαϊκή. Και κράτησαν πάνω από 1.000 χρόνια. Οι επιθέσεις των αλλοφύλων δεν σταμάτησαν ποτέ. Πέρσες, Άραβες, Σλάβοι, Άβαροι. Στόχος όλων τους η περίοπτη και στρατηγική θέση της Κωνσταντινούπολης, ο έλεγχος των Στενών, ο Πόντος, τα Μικρασιατικά παράλια. Άρχισαν και οι σταυροφορίες από τη Δύση! Η μία κοντά στην άλλη. Πήγαιναν και έλεγαν ν’ απελευθερώσουν τους Αγίους Τόπους! Στην πραγματικότητα απώτερος σκοπό τους ήταν η άλωση της Πόλης και η υποταγή της. Το χρυσόμαλλο δέρας γέμιζε καράβια που έφευγαν για την Δύση. Ώσπου η άλωση επήλθε το 1204. Η άλλοτε κραταιά αυτοκρατορία εξακολουθεί να υπάρχει μόνο συμβολικά πλέον μέσα στα τείχη. Οι Φράγκοι κατακτητές δεν αφήνουν τίποτα όρθιο και ξεσπούν όλοι τους την ωμότητα εναντίον των κατοίκων.
Κι απ’ τις αρχές του 1400μΧ εμφανίζεται και ο Τούρκικος στόλος, που επιβουλεύεται με τη σειρά του το Βυζάντιο. Οι κάτοικοι της πολιορκημένης Πόλης προτιμούν το Τούρκικο φέσι απ’ το Φράγκικο φακιόλι. Το 1453μ.Χ. ο αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ως τελευταίος των Βυζαντινών και ως πρώτος των Ελλήνων έμελλε να παραδώσει την Πόλη ως πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που κράτησε ως τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1918).
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία έπεσε, η Πόλη και η γύρω περιοχή είναι αιχμάλωτη των Συμμάχων. Την εποφθαλμιούν όμως Άγγλοι, Γάλλοι και Ρώσοι. Όλος ο καυγάς γίνεται για τον έλεγχο των Στενών. Το επιχείρησαν και οι Γερμανοί κατά τον 19ο αιώνα με τον υπεριρανικό σιδηρόδρομο. Το χρυσόμαλλο δέρας απέκτησε μαύρο χρώμα πια, καθώς μετακινήθηκε στη Μοσούλη. Οι Μεγάλοι θέλησαν να διευθετήσουν την κατάσταση με τη Συνθήκη της Λοζάνης. Το μέλλον θα δείξει το τι διευθετήθηκε.
*Η Ρένια Παντρά είναι απόφοιτη Σχολής Διεθνών Σχέσεων & Οργανισμών
